به گزارش لیزنا، دکتر محمدجواد دهقانی، رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اعلام کرد: مقام معظم رهبری در دیدار با اساتید دانشگاه ها در پانزده مرداد ماه ۱۳۹۲ استفاده از پیشرفت علمی برای گسترش و نفوذ زبان فارسی را مورد تاکید قرار داده و اشاره فرمودند که باید زبان فارسی گسترش و نفوذ فرهنگی زبان فارسی در سطح جهان روز به روز بیشتر شود. ایشان همچنین فرمودند کاری کنیم که در آینده، آن کسانی که از پیشرفتهای علمی کشور ما استفاده می کنند، ناچار شوند زبان فارسی را یاد بگیرند، اما جایگاه زبان فارسی در دنیای علم چگونه است؟

دهقانی اظهار داشت: در نقشه جامع علمی کشور، هشت هدف کلان برای نظام علم و فناوری کشور برشمرده شده که ششمین آن ارتقاي جايگاه زبان فارسى در بين زبان های بین المللی علمی است. در این نقشه اقدامات مختلفی برای رسیدن به این هدف برشمرده شده است که شامل افزایش پذیرش دانشجویان خارجی، نگارش مقالات علمی تخصصی به زبان روان فارسی، تاسیس رشته های زبان فارسی در دانشگاه های مختلف دنیا و توسعه و ابداع روش های سهل و سریع فارسی آموزی می شود، اما آیا گسترش زبان فارسی به عنوان یک زبان علمی در سطح بین المللی افزایش یافته است؟

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: محققین در سرتاسر دنیا از طریق نشریات از آخرین تحولات و دستاوردهای رشته علمی شان مطلع می شوند. نشریات علمی یکی از مهمترین ابزارهای تبادل اطلاعات در دنیای علم امروز هستند، اما هر نشریه علمی ابزار موثری برای تبادل اطلاعات محسوب نمی شود. از مجموع کل نشریاتی که در سطح بین المللی منتشر می شود، پایگاه های استنادی بین المللی معتبرترین نشریات را نمایه سازی می کنند، بنابراین این پایگاه ها شریان اصلی علمی دنیا را پوشش داده اند، اما تا چه حد نشریات فارسی توانسته اند در شریان اصلی علم بین المللی وارد شوند؟

دهقانی تصریح کرد: پایگاه های استنادی علاوه بر نشریات علمی، کنفرانس های علمی را نیز نمایه سازی می کنند. این کنفرانس ها نیز ابزاری برای تبادل اطلاعات در جوامع علمی هستند. پایگاه های استنادی بین المللی به نمایه سازی محتوای کنفرانس های علمی می پردازند. سالانه کنفرانس های متعددی در سطح کشور برگزار می شوند، اما چه تعداد از این کنفرانس ها در پایگاه های بین المللی همانند نظام های استنادی نمایه سازی می شوند؟

وی افزود: هر چند امروزه زبان انگلیسی زبان اصلی علم محسوب می شود، اما کمیت تولید علم به زبان فارسی در پایگاه های استنادی بین المللی رشد داشته است. این کمیت شامل مجلات علمی  و همچنین کنفرانس های است که به زبان فارسی تولید و در پایگاه استنادی بین المللی نمایه سازی می شوند. بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس تا تاریخ ۱۰/۷/۱۳۹۴، جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۵ رتبه ۲۸ دنیا را از لحاظ تعداد مدارک منتشر شده به زبان فارسی در اختیار داشت. هر چند این رتبه در سال ۲۰۰۹ به رتبه ۳۰ تنزل پیدا کرد، اما از سال ۲۰۱۰ کمیت تولید علم منتشر شده به زبان فارسی روندی صعودی داشته بطوریکه در سالهای ۲۰۱۰ ، ۲۰۱۱ ، ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ به ترتیب جایگاه زبان فارسی به رتبه های ۲۹ ، ۲۴ ، ۲۲ و ۱۷ ارتقا یافته است. همچنین در سال ۲۰۱۴ زبان فارسی از این حیث رتبه ۱۷ دنیا را در اختیار دارد. زبان فارسی از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون نیز رتبه ۱۵ را دارد که البته این آمار نهایی نشده است.

بر اساس اعلام اداره روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) و مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST)، رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) گفت: نباید نادیده گرفت که تقریبا سهم زبان های غیرانگلیسی در مقایسه با زبان انگلیسی از کل تولیدات علم بین الملل اندک است و از سهم زبان انگلیسی در طی ده سال گذشته نه تنها کاسته نشده است، بلکه این سهم افزایش نیز یافته است. در سال ۲۰۰۵ از کل تولیدات علم دنیا، ۸۷% به زبان انگیسی تولید می شد، اما این میزان در سال ۲۰۱۴ به ۹۲% افزایش یافته است. زبان چینی دومین زبان علمی دنیا است و به طور متوسط ۴% تولید علم دنیا به زبان چینی است. زبان اسپانیایی و آلمانی بعد از زبان چینی رتبه های بعدی را در اختیار دارند. هر چند سهم زبان اسپانیایی از سال ۲۰۰۵ تاکنون ۱% از کل تولیدات علم دنیا بوده است، اما زبان آلمانی افت یک درصدی را نشان می دهد. در سال ۲۰۰۵ دو درصد (۲%) تولیدات علم دنیا به زبان آلمانی بود در حالیکه در سال ۲۰۱۴ یک درصد (۱%) تولیدات علم دنیا به این زبان تولید می شود.

وی گفت: سهم زبان فارسی از کل تولیدات علم دنیا از ۰,۰۱%  ( یک صدم درصد) در سال ۲۰۰۵ به ۰.۰۶% ( شش صدم درصد) در سال ۲۰۱۴ ارتقا پیدا کرده است.  در سال ۲۰۱۴ سهم زبان عربی از تولیدات علم دنیا ۰.۰۱% ( یک صدم درصد) بود، این در حالی است که سهم این زبان در سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ حدود ۰.۰۳%  ( سه صدم درصد) بوده است، بنابراین به نظر می رسد کشورهای عربی این مسئله مهم را در سیاست های علمی خود نگنجانده اند. علاوه بر این، در سال ۲۰۱۴ سهم زبان های نروژی، اوکراین، مجارستانی، اسلوونی، دانمارکی، اسلواکی، بوسنی، لیتوانیایی، رومانیایی و فنلاندی از زبان فارسی کمتر شده است.

دهقانی در ادامه تصریح کرد: از سال ۲۰۰۵ تاکنون تعداد ۷۰۲۴ مقاله علمی به زبان فارسی در پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه سازی شده است که با توجه به تعداد ۲۹۸۹۱۸ مدرکی که از جمهوری اسلامی ایران در این پایگاه نمایه سازی شده است باید گفت سهم زبان فارسی ۲,۳% ( دو ممیز سه دهم درصد) از کل تولیدات علم کشور بوده است. در سال ۲۰۰۵ تعداد ۲۲۶ مقاله به زبان فارسی در سطح بین المللی منتشر شده بود، اما این میزان درسال ۲۰۱۳ به تعداد ۱۵۱۴ مورد افزایش یافت که برابر با ۳.۷% ( سه ممیز هفت دهم درصد) از کل تولیدات علم کشور در سال ۲۰۱۳ است.

۶۴% از علمی که به زبان فارسی تولید شده و در پایگاه استنادی اسکوپوس منتشر شده است متعلق به ده نشریه ای است که در کشور منتشر می شود. این مجلات بین المللی مقالاتی منتشر می کنند که زبان آن ها فارسی است.

دهقانی در پایان گفت: به نظر می رسد علیرغم رشد زبان فارسی به عنوان زبان علم بین الملل، کشور نیاز دارد تا گام های بزرگی در این زمینه بردارد. یکی از مناسب ترین راه های عملی برای گسترش زبان فارسی سرمایه گذاری در صنعت نشر حرفه ای است. سیاستگذاری به منظور تشویق نشریات و کنفرانس های علمی فارسی یکی از راههای توسعه زبان فارسی به عنوان زبان علم است. بازار نشر علم دنیا یک بازار انحصاری است. تنها هفت ناشر بین المللی بیش از ۵۰% مقالات دنیا را منتشر می کنند، بنابراین توسعه زبان فارسی به عنوان زبان علم بین المللی نیازمند سرمایه گذاری، برنامه ریزی، آموزش و تشویق مولفه های اثرگذار در نشر علم است.